*   با جوانان در سرزمین وحی
جوانی گلبرگ پاکی
جوان و روحیه تعاون و

--[38]--

شكي نيست كه اسلام و مبلغان مسلمان توجه ويژه اي نسبت به قشر جوان و آينده سازان جامعه دارند.

فراگيري و درك جوانان با هيچ گروهي از گروه هاي جامعه، قابل مقايسه نيست.

امام صادق(عليه السلام) به احول توصيه مي كند كه:

عَلَيْكَ بِالاَْحْدَاثِ فَإِنَّهُمْ أَسْرَعُ إِلَي كُلِّ خَيْر .(1)

حضرت علي(عليه السلام) نيز مي فرمايد :

إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كَالاَْرْضِ الْخَالِيَةِ مَاأُلْقِيَ فِيهَا مِنْ شَيْء قَبِلَتْهُ .(2)

پيشوايان معصوم(عليهم السلام) بر آموزش اين دسته تأكيد بسيار داشته و در مورد جواني كه از فراگيري و آموختن، سرباز مي زد، راه تأديب پيش مي گرفتند. امام باقر(عليه السلام) فرمود:

اگر جوان شيعه اي را كه در مسير تفقه و يادگيري گام

1. بحارالأنوار ، ج 23، ص 236 ; كافي، ج8، ص93

2. نهج البلاغه، نامه 31 ; تفصيل وسائل الشيعه، ج21، ص478

--[39]--

برنمي دارد، به حضورم بياورند، ادب مي كنم. (1)

در اين سخن امام باقر(عليه السلام) نكاتي نهفته است:

1 ـ انتظار حضرت از جوانان شيعه، تنها آموختن نيست، بلكه فهميدن و با تمام وجود پذيرفتن است كه اين از كلمه لايتفقّه به دست مي آيد.

2 ـ جامعه اي كه پيرو امامان است، بايد فرهيخته و داراي شناخت باشد تا داراي بصيرت بوده، از مسير حق ـ در دوران شبهه ـ منحرف نگردد و لازمه آن، توجيه و بيدار كردن افراد غافل است و براي غفلت زدايي، تنها راه تأديب است. تأديب به معناي عام، كه براي بيدارسازي و به راه حق رساندن افراد و مانند امر به معروف است، مراحل مختلفي دارد.

با توجه به رواياتي كه پيش تر آورديم، بايد گفت امروزه حضور جوانان در سرزمين وحي، فرصتي است استثنايي براي راهنمايان و مبلّغان دين، كه خداوند در فضاي سراسر معنويِ حج و عمره، در اختيار آنان قرار داده است. بنابر اين، با اتكال به خداوند، بايد نسبت به تأديب و تخلّق آنان با روش هاي حسنه اقدام كرد و از اين امر غافل نبود، كه جوانِ امروز كاروان، كارگزار و خادم فرداي نظام اسلامي است.

*   جواني گلبرگ پاكي

اولين گام، فراروي جوانِ حاضر در سرزمين وحي، نگاه به گذشته عمر و توبه از گناهان است، تا لطافت پاكي و صفاي

1. لو أتيت بشاب من شباب الشيعة لا يتفقه لأدّبته ; بحارالأنوار ، ج1، ص214

--[40]--

روح او پايه محكم و محافظ از توفان هاي شهوات و ماديات در فرداي جامعه گردد.

پيامبر گرامي(صلي الله عليه وآله) مي فرمايد: إنَّ اللهَ يُحِبُّ الشَّابّ التَّائِب .(1)

همان گونه كه خداوند پيكارگران دفاع مقدس را دوست مي دارد، جوان پارسا و تائب را نيز دوست دارد و اين اولين گام حضور در مأدبه و حرم الهي است. امام صادق(عليه السلام)مي فرمايد :

إِذَا أَرَدْتَ الْحَجَّ... اِغْتَسِلْ بِمَاءِ التَّوْبَةِ الْخَالِصَةِ مِنَ الذُنُوبِ وَ الْبَسْ كِسْوَةَ الصِّدْقِ وَ الصَّفَا وَ الْخُضُوعِ وَ الْخُشُوع... (2)

توبه بايد خالص باشد، گرچه پشيماني از گذشته و گناهان، خود آغازِ توبه و چرخش به سوي ولي نعمت است، ليكن توبه كننده، بايد تصميم به ترك گناهان و جبران گذشته نيز داشته باشد كه در آيه كريمه فرمود:

} وَأَنْ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتَاعاً حَسَناً إِلَي أَجَل مُسَمّيً وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْل فَضْلَهُ...{ .(3)

پيامبر رحمت، خود در هر روز ده ها بار استغفار مي كردند.

امام صادق(عليه السلام) از توبه به حبل الهي و وسيله جلب عنايت خداوندي ياد مي كند و مي فرمايد:

1. كنزالعمال، خ10185

2. مصباح الشريعه، باب 22، حج.

3. هود : 3

--[41]--

وَ لا بُدَّ لِلْعَبْدِ مِنْ مُدَاوَمَةِ التَّوْبَةِ عَلَي كُلِّ حَال .(1)

توبه وهجرت اززشتي ها، برترين و با ارزش ترين هجرت هاست. پيامبر(صلي الله عليه وآله) فرمود :

اَشْرَفُ الْهِجْرَةِ أن تَهجُرَ السَّيِّئات .(2)

*   جوان و روحيه تعاون و همگرايي

در سفر زيارتيِ عمره و حج، بيش از هر سفرِ جمعيِ ديگر، نياز به روحيه تعاون و همگرايي، كه از اصول صفات اخلاقي است، احساس مي شود; زيرا اين سفر، سياحت نيست، مناسك است. درس است و رسيدن. در اين مسير توان هاي مختلف و روحيات متفاوت يكجا گرد آمده اند. آنچه اين پراكندگي ها را هماهنگ و پرتوان مي كند، روحيه تعاون و همگرايي است.

در اين ميان، از جوان كه داراي توانايي جسمي و صفاي روحي بالايي است، انتظار مي رود كه بيش از ديگران در اين مدرسه معنوي به افراد آسيب پذير كاروان توجه داشته باشد و از خداوند توفيق چنين كاري را طلب كند.

امام صادق(عليه السلام) به زائران اين سفر معنوي توصيه مي كند كه :

وَ لا تَعْتَمِدْ عَلَي زَادِكَ وَ رَاحِلَتِكَ وَ أَصْحَابِكَ وَ قُوَّتِكَ وَ شَبَابِكَ وَ مَالِكَ مَخَافَةَ أَنْ يَصِيرُوا لَكَ عَدُوّاً وَ وَبَال .(3)

1. مصباح الشريعه، باب 79، توبه .

2. كنز العمال : ح 65.

3. مصباح الشريعه، باب 22 حج .

--[42]--

چون اين سفر، سفرِ الي الله است، بايد تكيه گاه انسان خدا و هدف كسب رضايت او باشد. اعتماد به غير خداوند موجب خسران و ندامت مي گردد. پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد:

مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً فَرَّجَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلاثاً وَ سَبْعِينَ كُرْبَةً وَ أَجَارَهُ فِي الدُّنْيَا وَ الآخِرَةِ مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ نَفَّسَ كَرْبَهُ الْعَظِيمَ يَوْمَ يَتَشاغَلُ النَّاسُ بِأَنْفَاسِهِمْ .(1)

حال اگر اين مسافر و زائرِ خانه خدا فرد ناتواني باشد، بر اين پاداش افزوده مي شود.

بايد اين نكته را به خاطر داشته باشيم كه خداوند دو پيامبر عظيم الشأن خليل الله و ذبيح الله را مأمور خدمتگزاري و پاكسازي حرم و خانه خود، براي زائران نمود كه :

} ...أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ...{.(2)

*   جوان و جوانمردي در سفر

روحيه جوانمردي از هركسي بهويژه جوانان پسنديده و شايسته است و ابراز اين روحيه در سفر، زيباتر است.

پيامبر(صلي الله عليه وآله) جوانمردي در سفر را نشاط، خوش خُلقي، فراواني توشه و پذيرايي از همراهان و نيز پرهيز از افشاي اسرار همسفران مي دانند.(3)

1. تفصيل وسائل الشيعه، ج11، ص429، ح 15176

2. بقره : 125

3. تفصيل وسائل الشيعه، ج11، ص433، حديث 15184

--[43]--

عموم انسان ها در سفر، نگران بوده و آرامش روحي و روانيِ درستي ندارند، بهويژه اگر مقصدشان جايي است كه پيش تر به آنجا مسافرت نكرده باشند. در چنين سفرهايي، جوانمردي آن است كه با نشاط و خوش برخوردي، همسفران را از افكار و انديشه هاي دلهره آور به دور سازد و با پذيرايي از توشه خود روحيه صفا و يكرنگي و محبت را حاكم كند و از نقل مشكلات و اسرار آنان پس از سفر، پرهيز كند و نيكويي ها و خوبي هاي همسفران را بازگويد و از اين كه توفيق چنين مسافرتي روزي او شده، خداوند را شكر كند و سپاس گويد و مراتب علاقه مندي خود نسبت به آنان را نقل كند(1) كه اين امور موجب تحكيم محبّت و خاطره هاي نيكو خواهد بود و از آنچه موجب تحقير و اذيت همسفران مي شود بپرهيزد.(2)

علي(عليه السلام) كساني را كه شيوه برخوردشان به گونه اي است كه همسفر خود را مجبور به كنار آمدن با خود مي كنند، نمي پسندد،(3) و  محبّت و ملاطفت با افراد آسيب پذير را موجب نزول رحمت خداوند مي داند(4) و رحمت خداوند محيط بر همه چيز است.

1. اصول كافي، ج2، ص644

2. بحارالأنوار، ج76، ص266

3. غرر الحكم : ج ،2 ،ص ،135 .

4. غرر الحكم، ج1، ص340

--[44]--

*   جوان و پرهيز از واگرايي

روح لطيف جوان، در برابر هر نسيمي، واكنشي از خود نشان مي دهد و اگر ريشه سرو انديشه او پايدار نباشد، در برابر هجوم افكار و انديشه هاي فرهنگيِ بيگانه، تاب مقاومت ندارد و اين همان نكته مهمي است كه امامان بر آن تأكيد داشتند و مي فرمودند:

بَادِرُوا أَحْدَاثَكُمْ بِالْحَدِيثِ قَبْلَ أَنْ تَسْبِقَكُمْ إِلَيْهِمُ الْمُرْجِئَةُ .(1)

در سرزمين وحي، گاهي نشانه هايي از حركت تهاجم فرهنگي به چشم مي خورد كه به دنبال شكار جوانان شيعه هستند و با ايجاد شبهه و ترديد در مسائل اعتقادي، مي كوشند آنان را از عقيده و باورِ حقشان دور سازند.

اين موارد و نمونه ها، مسئوليت راهبران فرهنگيِ كاروان را در حفظ تقويت بنيه ديني و اعتقادي جوانان بيشتر مي كند. بنابراين، لازم است از اين فرصت ها، در كشف نيازهاي واقعي جوانان و پاسخگويي به پرسش هاي آنان استفاده درست و بهينه شود.

يكي از مظاهر واگرايي بعضي از زائران، رفتار و نحوه پوشش در حرمين شريفين است. اين مورد، گرچه در حدّ اهميت مسائل اعتقادي نيست ليكن مي تواند گوياي نوعي علاقه مندي و يا پذيرفتن تفكّر يا تقليد از سلوك ديگران باشد

1. وسائل الشيعه، ج12، ص247

--[45]--

و از مسائل بسيار ظريف، نوع برخورد با اين گرايش هاست و بايد به گونه اي برخورد شود كه خود فرد راه صحيح را انتخاب كند و از گرايش به رفتار ديگران فاصله بگيرد.

اين در حالي است كه رهبران دين پيروان خود را توجيه مي كردند كه از خود نقطه ضعفي نشان ندهند.

ابوخالد كناني گويد: در راه، به امام كاظم(عليه السلام) رسيدم در حالي كه ماهي در دست داشتم. امام(عليه السلام) فرمود: دور بينداز، خوش ندارم انسان ارزشمندي چيز بي ارزشي را حمل كند. آن گاه فرمود: شما دشمنان زيادي داريد كه به دنبال دشمني هستند. اي شيعيان، هر قدر مي توانيد در آراستگي خويش بكوشيد.(1)

*   جوان و الگوهاي پايدار

با گام نهادن در سرزمين وحي، خاطره هاي جوانان رشيد و فداكار و از خود گذشته اسلام زنده مي شود; همانها كه در تاريكي هاي ظلمتِ جاهلي درخشيدند و جهاني را با روشنايي خويش، منوّر ساختند. آنان همگي رسوايي بت پرستي را با تمام وجود ديدند و به اسلام گرويدند !

دوران جواني پيامبر رحمت(صلي الله عليه وآله) براي همگان الگوست; } لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...{.(2)

1. بحارالأنوار، ج76، ص324

2. احزاب : 21

--[46]--

نوجواني و جواني علي(عليه السلام) و حضور در خدمت پيامبر در پاكي، شهامت، ايثار و ... اسوه است. او در ده سالگي، در غار حِرا در خدمت پيامبر شاهد نزول وحي و بعثت آن حضرت بود(1) و در طول 13 سالِ مكّه، هر روز فداكاري جديدي را ورق مي زد و در 23 سالگي در هجرت پيامبر نقش كليدي و مؤثر داشت تا پيامبر با جان سالم از مكه به مدينه هجرت كردند و همانند پدري با محبت دختر پيامبر را با احترام به مدينه آورد كه پيامبر در قبا وقتي خبر آمدن او را شنيد، خوشحال شد. وي را در آغوش گرفت و آن گاه كه پاهاي مجروح او را ديد، قطرات اشك چشمان مباركش را در برگرفت .(2)

بيست وسه سال از عمر علي(عليه السلام) كه در عصر رسالت پيامبر گرامي اسلام بود، همراه با فداكاري هاي بسيار بود; يعني از ده سالگي تا سيوسه سالگي. اين دوران از عمرِ او ـ كه نوجواني و جوانيِ عمر انسان محسوب مي شود ـ سرشار از ايثار، فداكاري، شجاعت، عبوديت و پرستش خداوند در صحنه هاي مختلف است و تمام رفتار علوي، الگو و اسوه تمام آزاد مردان جهان است بلكه رفتار آن حضرت براي امامان ديگر نيز مورد توجه و اعتنا بوده است.

1. نهج البلاغه، خطبه قاصعه.

2. فرازهايي ازتاريخ پيامبراسلام، ص205، به نقل از تاريخ كامل، ج2، ص75

--[47]--

مكه و مدينه كانون الگوهاي ارزشمند جهان اسلام است و شايسته است روحاني كاروان با رعايت حال جوانان كاروان، درس هايي از زندگي الگوهاي صدر اسلام بيان كند.

*   جوانان و توصيه پيامبر(صلي الله عليه وآله)

در ميان سخنان پيامبر گرامي اسلام، توصيه هاي فراواني است به جوانان و آينده سازان و ما به جهت اختصار، تنها اين حديث را  ـ كه سرآمد همه سخنان است ـ مي آوريم:

أَدِّبُوا أَوْلادَكُمْ عَلي ثَلاثِ خِصال : حُبِّ نَبِيِّكُمْ وَ حُبِّ أَهْلِ بَيْتِهِ وَقَراءَةِ الْقُرآنِ .(1)

بديهي است قلبي كه محبت پيامبر و اهل بيت او را در خود جاي دهد و زباني كه به كلام خداوند آراسته شود، در بحران هاي تهاجم فرهنگي وكشاكش جاذبه هاي فريبنده مكاتب وگرايش هاي فكري، از صراط مستقيم الهي منحرف نمي گردد و اين همان سفارش هميشگي نبيّ رحمت است كه فرمود :

إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ أَمْرَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَيْتِي عِتْرَتِي أَيُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ .(2)

و سرزمين وحي، بهترين كلاس براي آموزش دوستي و حبّ پيامبر و اهل بيت ايثارگر او و كتاب خداوند است.

1. كنز العمال، خ45409

2. اصول كافي، ج1، ص294

--[48]--

از امام صادق روايت شده است: هركس در مكه قرآن را ختم كند، قبل از مرگ توفيق زيارت پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) را خواهد يافت.(1)

¯

1. سفينة البحار، ج2، ص 545

--[49]--